پیشینه تاریخی شهرستان اراک
پیشینه تاریخی اراک به دوره مادها و ساسانی‌ها برمی‌گردد و بعد در زمان سلوکیان در منطقه ماد بزرگ (ناحیه بین همدان و ری) شهری به نام کره وجود داشته که نزدیک اراک فعلی بوده است که در حال حاضر در ضلع جنوبی شهر فعلی اراک روستای کره‌رود موجود است، ولی خود شهر اراک شهری جدید التاسیس است که دو عامل سیاسی و اقتصادی در بنای آن موثر بوده است.
عامل سیاسی: در اوایل سلطنت قاجار در بلوک عراق، همیشه ناامنی و اختلافات محلی و به خصوص هجوم گاه و بیگاه ایلات و عشایر مجاور که گاهی حتی امنیت مرکز ایران را بر هم می‌زدند و نبودن پادگان دائمی نظامی و دور بودن از مرکز حکومت و عدم اطاعت از حکام شهرهای مجاور موجب می‌شد که قشون مرکزی برای آرامش و امنیت به این منطقه گسیل شوند. در زمان فتحعلی‌شاه قشونی به نام قشون عراق تشکیل شد و سپهداری آن را فتحعلی‌شاه به یوسف خان گرجی محول نمود. او بعد از موافقت شاه، خواست برای مرکز قشون عراق عجم قلعه‌ای نظامی احداث نماید که محل فعلی شهر (اراک) به علت موقعیت جغرافیایی و نظامی مورد تایید قرار گرفت. در ضمن” چون در آن زمان مسئله سربازگیری به شکل امروزی نبوده و در موقع لزوم از مردم روستاها به عنوان داوطلب و چریک و مزدور استفاده می‌کردند، بنابراین منطقه عراق مرکزی از این نظر نیز مناسب به نظر می‌رسید، گذشته از مسائل فوق برای اداره منطقه از لحاظ اداری و کارکنان حکومتی پایگاه مرکزی لازم بود که به خاطر مسائل فوق قلعه و یا دژنظامی سلطان‌آباد احداث و سپس به نام قلعه سلطان‌آباد و پس از آن به نام سلطان، آنگاه عراق و سرانجام اراک نامیده شد.
عامل اقتصادی: به دلیل اینکه نواحی وسیع منطقه عراق از مناطق پرجمعیت و حاصلخیز ایران بوده است و روستائیان منطقه برای مبادله کالاهای خود می‌بایست حدود ۱۰۰ کیلومتر پیاده و یا با چهارپایان طی طریق کنند تا بتوانند محصولات کشاورزی یا صنعتی خود را به بازار فروش شهرهای مجاور برسانند لذا لازم بود که در مرکز این ناحیه وسیع شهری به وجود آید که محل مبادله کالا و محصولات کشاورزی روستائیان باشد و مساله بعدی جمع‌آوری مالیات به خصوص صنعت فرش بوده است که در این شهر در آن زمان حدود ۳۰ کمپانی خارجی در امر صادرات فرش پس از مدت کوتاهی در بنای آن فعالیت داشتند و پس از مدتی نیز گمرک جهت تسهیل در امر صادرات؛ در شهر به وجود آمد و شهر گسترش یافت.
بنیان شهر اراک به دوره قاجار و پادشاهی فتحعلی شاه می‌رسد. در اوایل سلطنت قاجار وسعت و جمعیت منطقه عراق عجم همواره باعث بروز ناامنی و اختلافات محلی می‌شد و این امر از لحاظ سیاسی و اقتصادی برای حکومت مرکزی مشکل ایجاد می‌کرد. در زمان فتحعلی شاه قشونی به نام عراق و سپهداری یوسف خان گرجی تشکیل گردید و فتحعلی شاه به فکر سربازگیری از مردم این سامان افتاد. یوسف خان گرجی از شاه تقاضا نمود که برای مرکز قشون قلعه‌ای نظامی احداث کند. به همین جهت تأسیس ساختمان اولیه شهر به صورت قلعه‌ای به نام سلطان آباد، شروع و در سال ۱۲۲۳ خورشیدی (۱۸۰۸ میلادی) به پایان رسید. اراک از معدود شهرهای ایران است که طبق نقشه ساخته شده است. تریزر، مهندس فرانسوی که به همراه ژنرال گاردان از سوی ناپلئون به ایران آمده بود، اراک را مطابق شهر نیس فرانسه طراحی کرد.
